สงสัยไหม…ทำไมโฆษณาชวนเชื่อ หรือ Propaganda มักได้ผลในหลายๆ ประเทศ? เบื้องหลังความสำเร็จคือกับดักจิตวิทยาที่เรียกว่า “Sleeper Effect”
Sleeper Effect: เทคนิคโน้มน้าวใจสุดแนบเนียน
Sleeper Effect เป็นเทคนิคโน้มน้าวใจที่แนบเนียนที่สุดก็ว่าได้…มัน “แนบเนียน” เพราะข้อความชวนเชื่อจะยังไม่ออกฤทธิ์แต่แรก จนผู้รับสารเผลอตายใจ แต่เมื่อเวลาผ่านไป (และเราได้ยินข้อความนั้นซ้ำๆ) อาจมารู้ตัวอีกทีว่าตัวเอง “หลงกล” เข้าให้แล้ว
ช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 U.S. War Department ได้จัดทำ National Propaganda ขนานใหญ่ระดับประเทศ เพื่อให้ประชาชนและทหารสนับสนุนการเข้าร่วมสงคราม ด้วยความที่ใช้งบประมาณมหาศาล นักวิจัยของภาครัฐได้ติดตามผลลัพธ์จนพบกับเรื่องน่าสนใจ
กล่าวคือ เมื่อทำแบบสอบถามครั้งที่ 1 กับเหล่าทหารว่าคิดเห็นอย่างไรกับ Propaganda เหล่านี้ คำตอบคือ ทหารส่วนใหญ่ไม่เห็นด้วย เพราะ “ดูออก” รู้แหล่ะว่าเป็น Propaganda จากภาครัฐ ยังไงก็ต้องทำให้ตัวเองดูดีอยู่แล้ว
แต่พอ 9 สัปดาห์ให้หลัง เมื่อทำแบบสอบถามครั้งที่ 2 กับกลุ่มเดิม กลับพบว่า…ทหารส่วนใหญ่ “เห็นด้วย” ให้การสนับสนุนสงคราม มีความหึกเฮิมในความรักชาติมากกว่าเดิมชัดเจน (บางคนยินดียอมเสียสละชีวิต!)
ทำไมจึงเป็นเช่นนั้น?
Carl Hovland นักจิตวิทยาที่ริเริ่มทำวิจัยนี้ให้เหตุผลว่า เพราะ ”แหล่งที่มา” (Source) ของเนื้อหา เลือนลางจางหายเร็วกว่า ตัวเนื้อหาเอง
หรือก็คือ ถ้าเวลาผ่านไปนานพอ คนเรามักจำแหล่งที่มาของเนื้อหาไม่ได้…แต่ยังพอจำ “ตัวเนื้อหา” ได้อยู่ จึงนำไปสู่การตีความผิดๆ ในภายหลัง เพราะเราได้ลืม “บริบท” ของเนื้อหานั้นไปแล้ว
นี่เป็นเหตุผลว่า ทำไมข้อมูลชวนเชื่อที่มาจากแหล่งที่ไม่น่าเชื่อถือ ถึงยังคงอยู่ในสื่อหรือการสนทนาของผู้คนได้อยู่ เพราะเนื้อหา-ข้อความนั้น ยังคง “ตกค้าง” อยู่ในหัวเรา จนชี้นำความคิดได้ในที่สุด
Sleeper Effect รอบตัวเรา
หนึ่งใน Sleeper Effect ที่ชัดเจนและแพร่หลายที่สุดคือ “โฆษณา” หัวใจหลักของการโฆษณาคือ ความถี่ (Frequency) ต้องมากพอ ผู้บริโภคต้องพบเห็นมากพอ-ได้ยินมากพอ
แม้ตอนแรกจะไม่สนใจใยดีเพราะรู้แหล่ะว่าเป็นโฆษณา แต่พอนานวันเข้า-ถี่มากเข้า ก็อาจถูกโน้มน้าวใจ(โดยไม่รู้ตัว) ในที่สุด
เรื่องนี้จะยิ่งทรงพลังขึ้นเมื่อเป็นผู้บริโภคบอกต่อกันเอง (Word-of-Mouth) เพราะเรามักเชื่อใจคนที่มาจากปากคนอื่นมากกว่าตัวแบรนด์พูดเอง
เรายังจะพบ Sleeper Effect ได้ในช่วงเวลา “หาเสียงทางการเมือง” หนึ่งในกลยุทธ์ที่นักการเมืองมักใช้คือ หาเหตุผลความชอบธรรมในการ “โจมตีฝ่ายตรงข้าม” ไม่ว่าเรื่องนั้นจะมีมูลความจริงหรือหลักฐานมากเพียงพอหรือไม่ก็ตาม
นานวันเข้า จากคนที่ไม่เคยเชื่อ ก็อาจเริ่มใจอ่อนและสงสัยในที่สุด
วิธีป้องกัน Sleeper Effect
วิธีแรกแบบตัดปัญหาเฉพาะหน้าเลยคือให้ “ปฏิเสธไว้ก่อน” อย่าพึ่งตอบรับ อย่าพึ่งโอบกอดคำพูดโน้มน้าวใจอันไพเราะและฟังดูดีแต่อย่างใด นี่คือด่านแรกของการไม่ให้ตัวเองถูกชักจูงทางความคิด (Thought manipulation)
จากนั้น ให้ค้นหา “แหล่งที่มา” ของข้อมูลนั้นว่าน่าเชื่อถือมากแค่ไหน
- ถ้าเป็นตัวเลขธุรกิจในอุตสาหกรรม…มาจากสถาบันวิจัยโดยตรง หรือ มาจากแค่บทความทั่วไป(ที่ไม่ได้อ้างอิงแหล่งที่มา)
- ถ้าเป็นเนื้อหาวิชาการ…มีผู้เชี่ยวชาญอื่นๆ ในวงการทำ Peer Review ไว้หรือยัง?
สุดท้าย อยู่ที่ “วิจารณญาณ” ของตัวคุณเองแล้ว ซึ่งเรื่องนี้ต้องอาศัย
- Critical Thinking หัดขบคิดเชิงวิพากษ์วิจารณ์ ใครบ้างที่ได้ผลประโยชน์แอบแฝงจากการโน้มน้าวนี้
- ละทิ้ง Confirmation Bias ไม่เลือกหาแต่ข้อมูลที่สนับสนุนความเชื่อตัวเอง
- หักตั้งคำถามยากๆ Tough Question
ถ้าเรารู้ทัน Sleeper Effect นอกจากจะไม่ตกเป็น “เหยื่อ” ของใครหรือขององค์กรใดแล้ว ยังถือเป็นอิสรภาพในการใช้ชีวิตอย่างหนึ่ง…อิสรภาพในการ “มีความคิดเป็นของตัวเอง”
.
ทำ “แบบประเมินอาชีพ” จาก CareerVisa เพื่อค้นหาอาชีพที่ใช่ งานที่ชอบ…จะได้มีความสุขในการทำงานทุกๆ วัน >>> https://www.careervisaassessment.com/five-shades-assessment-th/
ยังไม่รู้จะหางานอะไรดี? รีบเข้าไปที่ >>> www.careervisaassessment.com
ทำ Resume แบบมืออาชีพได้ง่ายๆ ที่ >>> https://myrightcareer.net/
อ้างอิง
- https://sourcesofinsight.com/the-sleeper-effect/
- https://adlandheroes.wordpress.com/2016/09/16/what-is-the-sleeper-effect-and-how-can-marketers-leverage-it/
- https://www.marketing91.com/what-is-sleeper-effect/
- https://wizardofads.org/why-the-sleeper-effect-is-brand-building-gold/
- https://study.com/academy/lesson/the-sleeper-effect-definition-psychology.html